Tarifi zor olmasına rağmen, bugüne kadar zekâ için çeşitli şeyler söylenmiştir. Kısaca ifade etmek gerekirse, "Zekâ, zihnin öğrenebilme, öğrenilenden yararlanabilme yeteneğidir."(78) Ayrıca zekâyı, canlıyı bilinçli davranışa yönelten bir güç olarak kabul etmek te mümkündür.(79) -------------------------------------------------------------------------------- 77. Bk. Cavit Binbaşoğlu, Gelişim Psikolojisi, Ank. 1975, s. 98. Ethem, Başaran, Eğitim Psikolojisi, Ank. 1982, s. 82. 78. G. Fişek-Z. Sükan, Çocuğunuz ve Siz, İst. 1983, s. 14. Bu tarif Eğitim Sözlüklerindede yer almaktadır. Bk. Alaylıoğlu-Oğuzkan, age, s. 192.; Tuğlacı, age, VI, 3086.; Zekânın psikolojik manaları için bk. Selmin Evrim. Psikoloji Açısından Zekâ Sorunu. İst. 1978, s. 219. 79. Bk. Binbaşoğlu, age, s. 98.; Başaran, age, s. 82. Zekâ Gelişimi Zekâ gelişimi çocuklarda bazı farklılıklarla birlikte genellikle, 1,5 ilâ 2 yaşlarından itibaren başlamaktadır. Bu yaştan önce görülen zekâ, zihnin bir fonksiyonu olup, zihnî gelişim ise ancak 1,5-2 yaşlarından sonra inkişâf edebilmektedir.(80) Zekânın inkişâfıyla başlayan gelişme seyri, 4-6 yaşlarında hızlanmakta ve bu durum 15-16 yaşlarına kadar devam etmektedir. Zekâdaki bu hızlı gelişmeyi 4-6 yaşlarında belirgin bir şekilde hissetmek mümkündür.(81) Denilebilir ki, insan zekâsının yansı dört yaşına geldiğinde, üçte ikisi de altı yaşına geldiğinde teşekkül etmiş durumdadır.(82) Kelime dağarcığındaki artış ile başlayan zekâ gelişimi,(83) en basit öğrenme olayları ve alışkanlıklar ile bu gelişim seyrine devam eder. (84) Yapılan araştınnalarda, zekânın her çocukta aynı hızla gelişmediği görülmüştür. Bu farklılık, yaş ilerledikçe daha da artmaktadır. Bunda gerek fizikî gelişimin(85), kalıtım ve beslenmenin, gerekse çevre şartlarının rolü olmaktadır. Ailenin sosyo-ekonomik durumunun yanında, eğitim düzeyinin etkisi de unutulmamalıdır. Bütün bu faktörler yanında zekânın üstünlüğü ya da geriliğinde en büyük rolü kalıtımın oynadığını da eklemeliyiz. (86) İki yaşlarından başlayarak çeşitli aşamalarla gelişen zekâ, bu gelişimini yirmi yaşından sonra da devam ettirmektedir. Ne var ki, ergenlik çağından sonra görülen zekâ gelişimi, pratik akıl yürütmekten çok, mücerred akıl yürütme ve kelime öğrenme şeklinde olmaktadır. (87) -------------------------------------------------------------------------------- 80. Egemen, age, s. 103, 104 81. Herbert Sorenson, Eğitim Psikolojisi (çev. G. Yazgan) İst. 1975, s. 52. 82. Ibrahim Canan, Hz. Peygamber' in Sünnetinde Terbiye İst. 1982, s. 78. 83. A. Osman Özcan, Gelişim Psikolojisi Ders Notları. İn ÜEF, Malatya, ts. s. 5. 84. Sorenson, age, s. 52 85. Binbaşoğlu, age, s. 103 vd. 86. Jacquin, age, s. 101; Ayhan, age, s. 203; Yavuz age, s. 3, 197. 87. Jersıld, age, s. 568.